Van oncilla naar oncilla’s

Over de jaren zijn er al eindeloze discussies geweest over de diverse soorten oncilla’s en hun ondersoorten. In april 2017 publiceerde het IUCN in het CatNews magazine de hernieuwde inzichten wat betreft het aantal in het wild levende katachtigen¹. Over de oncilla zijn nog steeds erg veel onduidelijkheden en al snel bleek dat de tweedeling van de oncilla’s in een noordelijke en een zuidelijke oncilla niet compleet was. Eind juni 2017 werd een meerjarige studie gepubliceerd die duidelijk stelt dat er drie soorten oncilla’s in Zuid-Amerika voorkomen. Dit werd al verondersteld maar hier is nu meer zekerheid over. Daar is nog aan toe te voegen dat de populatie van Midden-Amerika (L.t.oncilla) haast zeker ook een aparte soort is, maar dit is nog in onderzoek.

De gebieden en vachtpatronen² van de onderstaande drie oncillaondersoorten (groepen) overlappen elkaar in het geheel niet. Zelfs niet in streken waar soorten dicht bij elkaar in buurt komen (nabijheid 400 km), zoals in Zuid-Bahia (groep II) en het noorden van Espírito Santo (groep III).

²   Dit geldt ook voor de specifieke schedelafmetingen die bij determinatie en onderzoek naar soorten gebruikt worden en die bij de drie soorten verschillen, zijn in de genoemde gebieden niet niet onderling met elkaar vermengd.

Wetenschappelijke namen

Leopardus tigrinus – Noordelijke oncilla (groep 1)
Leopardus emiliae  – Oostelijke oncilla (groep 2)
Leopardus guttulus – Zuidelijke oncilla (groep 3)

Hybridisatie

Van nature kruist oncilla Leopardus tigrina zich op grote schaal met de pampakat. In het noordoosten en midden tot zuiden van Brazilië kruist oncilla Leopardus guttulus zich met de Geoffroy’s kat. Schattingen naar aanleiding van onderzoek wijzen erop dat 70-80% of zelfs meer al gehybridiseerd is. Dit komt bij geen enkele katachtige op zo’n grote schaal voor. Waarom dit zo is, is nog niet duidelijk.

Uiterlijk

De kleine oncilla heeft een dikke fijne vacht met een vlekkenpatroon dat lijkt op een kleinere uitvoering van de ocelot maar vooral de gelijkenis met de margay is enorm. De uitdrukking op het gezicht van de oncilla heeft veel weg van die van de Geoffroy’s kat waaraan de oncilla nauw verwant is.  Tot nu toe zijn er nog geen albino-oncilla’s waargenomen.

Leopardus tigrinus – Noordelijke oncilla (groep 1)

• Een donkerbruine en oranjebruine tot geelbruine en grijze grondkleur.
• De onderbuik is wit of lichtgrijs.
• Het patroon bestaat uit gemiddelde tot grote rozetten aan de zijkanten van het lichaam die tezamen schuine banden vormen die doorlopen tot op de achterzijde.
• De rozetten hebben dikke donkere randen.

Oncilla – Leopardus tigrina – noordelijke tigrina – groep I

Leopardus emiliae  – Oostelijke oncilla (groep 2)

• Een licht geelbruine, tot vaal geel en vaal grijsachtig cremegelige grondkleur.
• De onderbuik is wit, zeer lichtgrijs of wat geelachtig en heeft kleine tot gemiddelde donkere vlekken.
• Het patroon bestaat uit kleine lichtgekleurde rozetten die nagenoeg nooit aan de zijkanten van het lichaam schuine banden vormen.
• De rozetten hebben dunne zwarte onderbroken randen.

Oncilla – Leopardus emiliae – oostelijke tigrina – groep II

Leopardus guttulus – Zuidelijke oncilla (groep 3)

• Een donker geelbruine grondkleur die aan de zijkanten van het lichaam lichter is.
• Het patroon bestaat uit kleine donkere rozetten.
• De onderbuik is wit of lichtgrijs.
• De rozetten hebben dikke zwarte aaneengesloten randen.

Oncilla – Leopardus guttulus – zuidelijke tigrina – groep III

Verspreiding en leefgebied

Leopardus tigrinus – Noordelijke oncilla (groep 1)

Oncilla’s van noordelijk, noordwestelijk en westelijk Zuid-America:
Peru, Ecuador, Colombia, Venezuela, Guyana, Suriname, het noorden van Brazilië, het noordwesten van Argentinïe en Costa Rica.

Map – Oncilla – Leopardus tigrina – noordelijke tigrina – groep I

Leopardus emiliae  – Oostelijke oncilla (groep 2)

Oncilla’s van oostelijk Zuid-Amerika:
Het noordoosten en midden van Brazilië.

Map – Oncilla – Leopardus emiliae – oostelijke tigrina – groep II

Leopardus guttulus – Zuidelijke oncilla (groep 3)

Oncila’s van zuidelijk en zuidoostelijk Zuid-Amerika:
Het zuiden van Brazilië, Paraguay en het noordoosten van Argentinië.

Map – Oncilla – Leopardus guttulus – zuidelijke tigrina – groep III

Gebied & omgeving:

• Vermijd open landdelen en land nabij menselijke bewoning.
• Het leefgebied varieert van bossen en dichte tropische regenwouden en vochtige lage bergbossen tot aan de nevelwouden en beboste berghellingen.
• Ook droge en subtropische bossen en savannes in Brazilië evenals struikgewasgebieden behoren tot het leefgebied.
• Eucalyptusplantages zijn ook in trek.

Hoogte:

• Maximaal 3.626 m, hoewel enkele zwervers op een hoogte van 4.800 m zijn gezien.
• Colombia alleen hoger dan 1.500 m.
• Vochtige lage bergbossen: 350-1.50o m.
• Nevelwouden Costa Rica 1.500-3.000 m.

Territorium

Deze katten zijn zeer territoriaal, vooral mannetjes tegenover vrouwtjes. Dit komt omdat de drang om het territorium te verdedigen soms groter is dan de drang om te paren. Het blijkt dat de territoria 2,5 keer groter zijn dan wat te verwachten is bij een katachtige van deze grootte. Ook hier wordt vermoed dat dit toe te schrijven is aan het oceloteffect. Grotere katachtigen worden liever gemeden. Vrouwtjes hebben kleinere territoria dan de mannetjes.

• Van de noordelijke oncilla zijn territoria 1-17 km².
• Vrouwtjes algemeen: 0,9-2,8 km².
• Mannetjes algemeen: 4,8-17 km².

Gedrag

Solitair en afhankelijk van het type leefgebied zijn oncilla’s het meest actief in de nachtelijke uren, in de schemering of juist overdag. In gebieden waar veel ocelots leven, is er ook gedrag overdag om de ocelot te vermijden. Oncilla’s zijn uitstekende klimmers maar blijven toch de meeste tijd op de grond omdat hun prooien op de grond leven. Alle oncillasoorten vertonen en grote lijnen hetzelfde gedrag. Over verder gedetailleerd gedrag per soort is nog heel weinig bekend.

Oncilla, zuidelijke – L.guttulus – MailOnline – Tom Brakelfield, Corbis – 28 nov 2013 (Bron MailOnline nieuwsbericht)

Voortplanting in het algemeen

Er is niet zo veel bekend over de voortplanting van oncilla’s. Pieken in paartijd en geboortes verschillen per gebied. Kennis over de voortplanting is laag. In gevangenschap paren oncilla’s vaak hun leven lang met dezelfde partner wat niet wil zeggen dat dit in het wild ook zo is. Mannetjes reageren zeer fel op vrouwtjes wat het paren met een andere partner dan waaraan zij gewend zijn, zeer bemoeilijkt. Dit komt ook omdat oncilla’s zeer territoriaal zijn.

• Voortplantingssnelheid: zeer laag.
• Totaal aantal kittens per levensduur: ca. 5.
• Vruchtbare periode is 3-9 dagen en neemt af bij het ouder worden.
• Paartijd wild: hele jaar.
• Paartijd gevangenschap: voorjaar.
• Draagtijd: ca. 75-78 dagen.
• Aantal jongen: 1-4 kittens, maar meestal één.
• Vlees eten: 5-7 weken.
• Gespeend: 2-3 maanden.
• Tanden: verschijnen na ca. 21 dagen, later dan bij de meeste katachtigen. Bijzonder is dat de tanden vrijwel tegelijk doorbreken, soms binnen enkele uren.
• Volwassen: mannetjes met ca. 1,5-2 jaar en vrouwtjes met ca. 2-2,5 jaar. Met ongeveer 11 maanden hebben de jongen de volwassen afmetingen.

Oncilla, noordelijke – L.tigrinis – MailOnline – Kevin Schafer, Minden Pictures – 28 nov 2013 (Bron MailOnline)

Jacht

Oncilla’s zijn uitstekende klimmers en jagen naast op de grond ook in en vanuit de bomen. De prooi wordt gedood door de achterzijde van de schedel te doorboren met de hoektanden. Als eerste worden de kop en nek van een prooi verorberd. Oncilla’s kunnen prooien vangen die groter zijn dan zichzelf. Vogels worden geplukt voordat deze gegeten worden. Omdat er een voorkeur is voor kleine knagers is deze kat een belangrijke bondgenoot van de lokale bevolking al beseffen zij dit vaak niet.

Oceloteffect

In gebieden waar ocelots voorkomen, zijn oncilla’s (welke soort dan ook), net als de margay en jaguarundi zeldzaam vanwege onderlinge broodroof. De ‘overheersende’ invloed die de ocelot op deze wijze over de kleinere soortgenoten heeft, staat bekend als het oceloteffect. Het aantal oncilla’s wordt vreemd genoeg niet gehinderd door de aanwezigheid van margays en jaguarundi’s, terwijl die van dezelfde prooien leven dan de grotere ocelot. Dit ‘broodroof-fenomeen’ wordt nog steeds niet goed begrepen.

Dieet

In het algemeen is de oncilla een opportunist die gebruikmaakt van de beschikbare prooien die in het betreffende gebied voorhanden is.

• Algemeen:
  • Kleine zoogdieren <100 gram.
  • Vogels.
  • Reptielen, in het bijzonder hagedissen.
  • Sporadisch pluimvee.
• Costa Rica en Venezuela:
  • Meest kleine knaagdieren.
• In half-droge struikgewasgebieden in Caatinga in Noordoost-Brazilië:
  • Er staan ongeveer 28 verschillende dieren op het menu.
  • De gemiddelde prooi weegt rond de 55 gram.
  • Het grootste deel is hagedissen.
  • Veel vogels.
  • Enkele kleine knaagdieren.
• Het zuiden van Brazilië, Paraguay en het noordoosten van Argentinië (Leopardus guttulus):
  • Muizen.
  • Woelmuizen.
  • Hagedissen.
  • Insecten.
  • Af en toe grotere dieren 0,7 – ≥1,5 kg zoals kleine apen, agouti’s en fluiteenden.

Status – onder construction

• IUCN Rode Lijst: Vulnerable (kwetsbaar).
  • L.t.oncilla  heeft de status “Endangered” (bedreigd) en is ook vermeld op Appendix I.
• CITES Appendix: I.
  Dit betekent dat het om een diersoort gaat die met uitsterven wordt bedreigd. Handel in deze diersoort is niet toegestaan (slechts in zeer uitzonderlijke gevallen).
• Geschat aantal: 8.900-10.200.

Bedreiging

Gezien vanuit beschermingsoogpunt, zal de manier waarop we naar de oncillas’s kijken, veranderen nu blijkt dat er sprake is van drie soorten in plaats van twee (en mogelijk zelfs vier – die van Centraal-Amerika). De gevoeligheid voor uitsterven wordt bepaald door veel factoren. Hier komt bij dat het aantal per soort nu veel lager is doordat een totale populatie nu in 3 en soorten is opgedeeld.

Bij de oncilla’s zijn populaties van nature wijd verspreid en de snelheid waarmee alle oncillasoorten zich voortplanten is zeer laag. Omdat dit van nature zo is, wil dit niet automatisch zeggen dat een diersoort dan direct als bedreigd gezien moet worden. Het totale verspreidingsgebied is door de opdeling ook in drieën verdeeld. De kans op uitsterven wordt hierdoor automatisch vergroot. Bescherming en verder onderzoek is daarom hard nodig om een precies evenwicht niet te verstoren.

Leopardus tigrinus en L.guttulus staan beide te boek als Vulnerable vanwege het verlies van leefgebied (ontbossing). Het totale verspreidingsgebied is hierdoor ook in drieën verdeeld. De kans op uitsterven wordt hierdoor automatisch groter. Verder onderzoek is daarom hard nodig.

• Verlies van leefgebied.
• Versnippering van leefgebied.
• Illegale handel (verkoop als huisdier en voor de vacht).
• Ook het incidenteel doden van oncilla’s als represaille voor het roven van pluimvee.

Jacht is verboden in Brazilië, Colombia, Costa Rica, Frans Guyana, Suriname en Venezuela.

Ondersoorten

Klik hier voor een overzicht.

Fysieke kenmerken

Levensverwachting algemeen: ca.10-14 jaar in gevangenschap 16-20 jaar.

Leopardus tigrinus – Noordelijke oncilla (groep 1)

• Lengte totaal: 69,7-90,1 cm.
• Lengte kop en lichaam: 45,2-55,6 cm.
• Lengte staart: 24-34,5 cm.
• Lengte voet achterpoot: 96-165 mm.
• Lengte oren: 30-45 mm.
• Gewicht: 2,45 kg.

Leopardus emiliae  – Oostelijke oncilla (groep 2)

• Lengte totaal: 68-80 cm.
• Lengte kop en lichaam: 41,5-51 cm.
• Lengte staart: 26-32 cm.
• Lengte voet achterpoot: 105-116 mm.
• Lengte oren: 37-52 mm.
• Gewicht: 1,27-3,5 kg.

Leopardus guttulus – Zuidelijke oncilla (groep 3)

• Lengte totaal: 62,8-84 cm.
• Lengte kop en lichaam: 36,5-53,9 cm.
• Lengte staart: 22,8-35 cm.
• Lengte voet achterpoot: 90-120 mm.
• Lengte oren: 24-52 mm.
• Gewicht: 1,03-4,6 kg.

Wil je een spreekbeurt over de oncilla of tijgerkat houden?
Klik hier voor ons spreekbeurtmateriaal dat je direct kunt downloaden.

¹ Bron: Taxonomic revision of the Tigrina Leopardus tigrinus species group_ISSN 0031-1049

Laatst bijgewerkt:
2022