Wetenschappelijke naam

Acinonyx jubatus.

Het woord ‘Acinonyx’ is afkomstig van het Griekse woord ‘akaina’, dat ‘doornvormig uitsteeksel’ betekent en ‘onyx’ dat ‘klauw’ betekent. Dus: uitstekende klauw. Dit verwijst naar het feit dat de cheetah, als een van de weinige katachtigen, de nagels nooit geheel kan intrekken. Het tweede woord ‘jubatus‘, betekent ‘kuif’ of ‘manen’ en verwijst naar de pluizige vacht die jonge cheetah’s hebben.

Uiterlijk

Het gehele lichaam van de cheetah is gebouwd op snelheid en dat is te zien. De cheetah is rank, heeft lange poten en een lange staart om balans te houden tijdens de korte sprint in de jacht, waarbij de cheetah vaak snel moet afbuigen en wenden. De klauwen steken uit voor een goede grip tijdens de sprint.

De vacht van de cheetah is bedekt met ronde, dichte zwarte vlekken. Dit in tegenstelling tot de luipaard, waar hij vaak mee verward wordt. De luipaard heeft rozetten; vlekken die in het midden open zijn. Karakteristiek zijn de traansporen bij de cheetah; de zwarte lijn vanuit de ooghoek naar de mondhoek.

Verspreiding en leefgebied

De cheetah leeft voornamelijk in Afrika, op de savanne, de open grasvlaktes. Buiten Afrika komt de cheetah alleen nog in Iran voor maar deze Aziatische ondersoort is praktisch uitgestorven.

Territorium

Cheetah’s hebben grote stukken land nodig om te kunnen leven. Zij bakenen hun leefgebied af met urine en krabsporen op specifieke bomen (vaak play trees genoemd). Vrouwtjes hebben geen eigen territorium dat ze verdedigen. Ze zwerven in een groot gebied dat diverse territoria van mannetjes kan overlappen. Mannetjes zijn meer territoriaal.

Een ware specialist in snelheid

De cheetah is één van de weinige katachtigen die zich in een bepaalde richting heeft gespecialiseerd – snelheid. Na zorgvuldig testen en meten weten we dat de hoogst gemeten snelheid van de cheetah 93 km/uur is. In 3 seconden kan een snelheid van 80 km/uur bereikt worden. De snelheid van de cheetah heeft altijd tot de verbeelding gesproken.

Deze specialisatie heeft wel een keerzijde. De snelle sprint kan niet lang worden volgehouden. Bovendien heeft het lichaam van de cheetah andere eigenschappen moeten opofferen om de snelste te kunnen zijn. Om het lichaam van voldoende zuurstof te kunnen voorzien tijdens de sprint, zijn de neusgaten vrij groot. Hierdoor is er minder ruimte voor de tanden. Er is simpelweg geen ruimte voor lange wortels die nodig zijn voor grote tanden. Vandaar dat een cheetah, in vergelijking met bijvoorbeeld een leeuw, relatief kleine tanden heeft. Zelfs de tanden van een baviaan zijn groter! Ook is de cheetah veel minder sterk dan andere roofdieren. Zijn lichaam moet slank zijn om snelheid te kunnen maken en hierdoor heeft hij in kracht moeten inleveren. Dat betekent dat zijn zo moeizaam veroverde prooi vaak wordt gestolen door sterkere roofdieren, zoals de leeuw, luipaard of hyena’s. Bekijk hier een video over de snelheid van de cheetah.

Tijdens een sprint hangt de cheetah als het ware in de lucht Copyright © Bob Suir

Gedrag

De meeste cheetah’s, zeker de vrouwtjes, leven alleen. Mannetjes leven ook vaak alleen maar soms leven zij in groepjes (coalities) van 2 of soms wel 3 of 4 cheetah’s. Vaak zijn dit dan broers maar ook andere mannetjes kunnen zich bij een groepje aansluiten. Een vrouwtje heeft een vrij groot leefgebied dat dat van één of meerdere mannetjescoalities overlapt. In de gebieden hiertussen zwerven de solitair levende mannetjes rond.

Voortplanting

De draagtijd is zo’n 90-95 dagen waarna 3-6 welpen worden geboren. De moeder verbergt hen meestal in het hoge gras. De pluizige jongen hebben manen achterop hun nek en over de rug en zijn vaal-grijzig van kleur.

Jacht en dieet

De cheetah is niet sterk en kan dus alleen kleinere prooien doden, zoals kleinere antilopensoorten. Mannetjes in een coalitie kunnen grotere prooien vangen zoals zebra’s en gnoes. Vrouwtjes jagen alleen, tenzij de jongen groot genoeg zijn om mee te jagen. De prooi wordt beslopen, waarbij de ronde vlekken voor een goede camouflage zorgen. Als de prooi zo dicht mogelijk is benaderd, volgt de sprint. Na het doden van de prooi, moet er snel gegeten worden. Gevangen prooi wordt namelijk vaak afgepakt door andere roofdieren zoals leeuwen en hyena’s. Een sprint kost de cheetah veel energie. Er is dan ook zo’n 20 minuten nodig om uit te rusten voordat met eten kan worden begonnen.

Het lot van de cheetah in handen van boeren

De cheetah leeft niet graag in gebieden waar ook andere roofdieren leven. Niet alleen worden prooien afgepakt maar ook jongen worden vaak door andere roofdieren gedood. De cheetah gedijt dus niet goed in nationale parken of Reservaten en leeft daarom het liefst op boerenland. Op plaatsen waar geen of minder andere grote roofdieren voorkomen. In Namibië, het land met de meest in het wild levende cheetah’s, leeft maar liefst 90% van de cheetah’s op boerenland. Dat maakt dat het essentieel is met deze boeren samen te werken.

De cheeta leeft voornamelijk op boerenland

Status en bedreiging

Op de IUCN lijst van bedreigde diersoorten staat de cheetah geclassificeerd als  Vulnerable (kwetsbaar).  Enkele ondersoorten, de Saharacheeta (A.j.hecki) en Aziatische cheetah (A.j.venaticus), worden gezien als Critically endangered (ernstig bedreigd). De cheetah staat op Appendix I. Dit betekent dat er niet in cheetah’s gehandeld mag worden of op ze mag worden gejaagd. Hier mogen landen echter wel quota’s op aanvragen. Zo mag in Namibië toch gejaagd worden op cheetah’s (150 jaarlijks).

De belangrijkste bedreiging voor de cheetah is toch wel afname leefgebied en het feit dat cheetah’s vooral op boerenland leven. Dit leidt vaak tot conflict met de mens waarbij de cheetah gedood wordt.

Ondersoorten

Er bestaat nog veel onduidelijkheid over de verdeling en het aantal ondersoorten van deze katachtige. Zo is het bijvoorbeeld niet zeker of de cheetah uit Noord-Afrika, uit bijvoorbeeld Algerije, ondersoort A.j.hecki  is of A.j.venaticus  (dezelfde ondersoort als Iran). Voor mogelijke herintroductie is dat wel heel belangrijk om te weten!

Sinds april 2017 zijn ondersoorten als volgt vastgesteld:

•  A.j.jubatus  – Zuid-Afrikaanse cheetah (Zuid-Afrika).
• A.j.venaticus  – Aziatische cheetah (Noordelijk Afrika tot aan India – voor zover bekend concreet alleen in Iran).
• A.j.hecki  – Saharacheetah (Noordwest-Afrika).
• A.j.soemmeringii  – Noord-Afrikaanse cheetah (Noordoost-Afrika).

Van de onderstaande ondersoorten zijn zo weinig gegevens bekend dat het zeer onzeker is of het bestaande ondersoorten zijn:

• A.j. raineyi  – Oost-Afrikaanse cheetah (Oost-Afrika). Dit is zeer waarschijnlijk de cheetah van Zuid-Afrika.
• A.j.fearsoni  (Oost-Afrika).
• A.j.velox.

Ondersoorten en synoniemen zijn hier terug te vinden.

De koningscheetah is geen aparte ondersoort

Fysieke kenmerken

Lichaamslengte: ca. 122-125 cm (vrouwtje is kleiner).
Staartlengte: ca. 66-84 cm, hoogte: ca. 60-80 cm (vrouwtje is kleiner).
Gewicht: mannetje ca. 41,4-57, vrouwtje ca. 36-41 kg.
Levensverwachting: in gevangenschap ca. 16 jaar, in het wild korter.

© Carla Bolk

Wil je een spreekbeurt over de cheetah houden?
Klik hier voor ons spreekbeurtmateriaal dat je direct kunt downloaden.