In april 2017 publiceerde de Cat Specialist Group de hernieuwde inzichten wat betreft het aantal in het wild levende katachtigen; er werden op dat moment 40 verschillende wilde kattensoorten erkend. De oncilla werd verdeeld in een Noordelijke en een Zuidelijke variant; als twee verschillende soorten dus.

Door verbeterde onderzoeksmethoden is nu duidelijk dat het om drie soorten oncilla’s gaat. En het kan zo maar zo zijn dat het daar niet bij blijft. Er wordt nu erkend de Savannaoncilla, de Atlantische bosoncilla en de (nieuwe erkende soort), de Neveloncilla. De dieren leven allemaal in een ander soort leefgebied. Hierdoor hebben ze uiterlijke verschillen en vaak ook een andere manier van leven.

Wetenschappelijke naam Atlantische bosoncilla

Leopardus guttulus

Uiterlijk Atlantische bosoncilla

Bij de verschillende soorten oncilla’s, zijn er lichamelijke verschillen. In de afbeelding hieronder zie je van boven naar beneden de Savanneoncilla (a), de Neveloncilla (b) en de Atlantische bosoncilla (c).

Image credit: Ricardo Ribeiro / Johannes Pfleiderer / de Oliveira et al., doi: 10.1038/s41598-024-52379-8.

De Atlantische bosoncilla heeft een stevige bouw met, in verhouding tot het lichaam, een vrij korte staart. De oren zijn in verhouding kleiner en ronder dan bij de andere oncillasoorten. Het vachtpatroon is meer dat van losse grote rozetten met lichte tot donkere randen.

• Vacht: geelbruine of geelgrijzige grondkleur met witte of lichtgrijze onderbuik.
  Zwarte (melanistische) bosoncilla’s: ca. 10 %, aantallen variëren enorm per jaar. *
• Afmetingen: Kop+lichaam max. 59 cm, staart max. 31 cm, oren max. 5,1 cm.
• Gewicht: max. 3,5 kg.
• Tepels: twee paar.

Alle oncilla’s hebben zwarte ringen over hun staart lopen.

Zwarte Atlantische bosoncilla

*  Zwarte (melanistische) katachtigen komen het meest voor in natte tropische bosgebieden. Hoe warmer, dichtbegroeider en natter, hoe vaker zij voorkomen. In droge, hetere gebieden komen zwarte katachtigen minder vaak voor.

Verspreiding en leefgebied

De uitgestrektheid van het Zuid-Amerikaanse continent is enorm. Elk van de drie oncillasoorten heeft een eigen verspreidingsgebied. Dat van de neveloncilla (blauw) raakt mogelijk dat van de savanneoncilla (geelbruin) in Bolivia. De verspreidingsgebieden van de savanneoncilla en de Atlantische bosoncilla (roze) grenzen aan elkaar over nagenoeg de gehele breedte. Bovenin zijn nog enkele gebieden waarvan de verspreiding van een of meerdere oncillasoorten nog niet bekend is.

De drie oncillasoorten en hun verspreidingsgebieden

Landen:

• Brazilië, Uruguay en Paraguay.

Gebieden:

• De Cerrado en het Atlantische bosgebied – enkele van de meest bedreigde ecologische belangrijke gebieden.
• Gebieden met milde tot hete zomers en hoge regenval.

Leefomgeving:

• Warme tropische en subtropische bossen en halfopen bosgebieden tot een hoogte van 1.817 m.
• Vermijdt open gebieden en menselijke bewoning.

Territorium

Deze katten zijn zeer territoriaal, vooral mannetjes tegenover vrouwtjes. Dit komt omdat de drang om het territorium te verdedigen soms groter is dan de drang om te paren. Het blijkt dat de territoria 2,5 keer groter zijn dan wat te verwachten is bij een katachtige van deze grootte. Men vermoedt dat dit toe te schrijven is aan het oceloteffect. De ocelot is groter als de oncilla en daarmee een potentieel gevaar dat liever gemeden wordt. Daarom is het hebben van een groter territorium van belang. Vrouwtjes hebben kleinere territoria dan de mannetjes.

• Vrouwtjes algemeen: 0,9-2,8 km².
• Mannetjes algemeen: 4,8-17 km².

Gedrag

Afhankelijk van het type leefgebied zijn oncilla’s het meest actief in de nachtelijke uren, in de schemering of juist overdag. In gebieden waar veel ocelotten leven, is er gedrag om dit dier te vermijden. Oncilla’s zijn uitstekende klimmers maar blijven toch de meeste tijd op de grond omdat de meeste prooien op de grond leven. In tegenstelling tot veel andere katachtigen, zwemmen oncilla’s ook graag.

Al vertonen alle oncillasoorten in grote lijnen hetzelfde gedrag, over verder gedetailleerd gedrag per soort is daarentegen nog heel weinig bekend.

© Projeto Gatos do Mato – Brasil/ Wild Cats of Brasil Project

Voortplanting in het algemeen

Er is niet zo veel bekend over de voortplanting van oncilla’s. Pieken in paartijd en geboortes verschillen per gebied. Kennis over de voortplanting is laag. In gevangenschap paren oncilla’s vaak hun leven lang met dezelfde partner wat niet wil zeggen dat dit in het wild ook zo is. Mannetjes reageren zeer fel op vrouwtjes wat het paren met een andere partner dan waaraan zij gewend zijn, zeer bemoeilijkt. Dit komt omdat oncilla’s zeer territoriaal zijn.

Na een draagtijd van zo’n 75 dagen, kunnen 1-4 kittens geboren worden. De kittens beginnen op een leeftijd van zo’n 5 -7 weken met het eten van vlees. Na zo’n 2-3 maanden zijn ze gespeend. De tandjes bij de kittens verschijnen na ca. 21 dagen wat later is dan bij de meeste katachtigen. Bijzonder is dat de tanden vrijwel tegelijk doorbreken, soms binnen enkele uren.

Na ongeveer 11 maanden hebben de jongen de volwassen afmetingen maar echt volwassen zijn ze tussen 1,5 en 2 jaar.

Jacht

Oncilla’s zijn uitstekende klimmers en jagen niet alleen op de grond maar ook in en vanuit bomen. De prooi wordt gedood door de achterzijde van de schedel te doorboren met de hoektanden. Als eerste worden de kop en nek van een prooi verorberd.

Oncilla’s kunnen prooien vangen die groter zijn dan zichzelf. Vogels worden geplukt voordat deze gegeten worden. Omdat er een voorkeur is voor kleine knagers is deze kat een belangrijke bondgenoot van de lokale bevolking al beseffen zij dit vaak niet.

Dieet

In het algemeen is de Atlantische bosoncilla een opportunist die gebruikmaakt van de beschikbare prooien die in het betreffende gebied voorhanden zijn.

• Muizen.
• Woelmuizen.
• Hagedissen.
• Insecten.
• Af en toe grotere dieren 0,7 – ≥1,5 kg zoals kleine apen, agouti’s (knaagdier) en fluiteenden.

Status

• IUCN Rode Lijst: Vulnerable (kwetsbaar)*
• CITES Appendix: I.
  Dit betekent dat het om een diersoort gaat die met uitsterven wordt bedreigd. Handel in deze diersoort is niet toegestaan (slechts in zeer uitzonderlijke gevallen).
• Geschat aantal: totaal voor alle drie 8.900-10.200. Aantallen per soort onbekend.

Jacht is verboden in Brazilië, Colombia, Costa Rica, Frans-Guyana, Suriname en Venezuela.

* Onderzoekers stellen dat alle drie de soorten oncilla’s enorm in aantallen zijn afgenomen. Zij dringen dus aan op een herziening van de status op de IUCN Rode Lijst (van vulnerable naar endangered).

Bedreiging

Voor alle drie de soorten geldt in volgorde van belangrijkheid:

• Verlies van leefgebied: ca. 68% in geval van de Atlantische bosoncilla;
• Versnippering van leefgebied waardoor dieren elkaar lastiger kunnen vinden;
• Overdraagbare ziekten via honden (hondenziekte), huiskatten en vee (TBC);
• Stropen en illegale handel (verkoop als huisdier en voor de vacht);
• Het incidenteel doden van oncilla’s als represaille voor het roven van pluimvee.

Oncilla’s kruizen vaak met andere wilde katten zoals de Pampakat. Het resultaat hiervan is dat er veel ‘kruisingen’ voorkomen en er steeds minder ‘zuivere’ oncilla’s zijn.

Honden kunnen ziektes overdragen. Vandaar dat organisaties zoals TCCI bezig zijn met campagnes om honden te vaccineren.

Ondersoorten

Geen ondersoorten.

Nog meer weten over de oncilla’s? Kijk dan hier.

Wil je een spreekbeurt over oncilla’s houden? Klik hier voor ons spreekbeurtmateriaal dat je direct kunt downloaden.

Laatst bijgewerkt:
april 2024