Wetenschappelijke naam

Felis nigripes.

Uiterlijk

© Rob van den Wijngaard

De Zwartvoetkat is de kleinste wilde katachtige van het Afrikaanse continent en de derde kleinste kat wereldwijd. Het dier weegt gemiddeld minder dan twee kilo waarbij de mannetjes groter zijn dan de vrouwtjes.

• Vacht:
  • De kleur van de vacht varieert van licht zanderig bruin tot roodbruin;
  • Bedekt met donkere gestipte gedeelten die soms samenvloeien tot gebroken strepen.
• Kop:
  • Groot en breed in verhouding tot het lichaam. Opvallend zijn ook de relatief grote oren.

• 

  © A. Sliwa/black-foot cat working group

  Poten:

  • Zwart gestreept;
  • Zwarte voetkussentjes onder de poten zijn omgeven door lange zwarte haren, waaraan deze kat de naam dankt. Ze beschermen de poten tegen de hitte van het (half)woestijnachtige leefgebied.
• Staart:
  • Relatief kort;
  • Gebroken wit met zwarte ringen;
  • Aan het uiteinde een zwarte punt.

© Black-footed Cat Working Group

Verspreiding en leefgebied

Het aantal zwartvoetkatten dat in een gebied leeft, is laag denken wetenschappers. In een lange termijnstudie naar zwartvoetkatten in een gebied van 60 km² in het natuurreservaat Benfontein (Centraal-Zuid-Afrika), werd de dichtheid van de zwartvoetkat geschat op 17 dieren per 100 km² in 1998-1999, maar op slechts 8 per 100 km² in 2005-2015. Beide gebieden worden als zeer goed leefgebied gezien voor dit dier waardoor men denkt dat de dichtheid in andere omgevingen, stukken lager ligt.

Gebied & omgeving:

• De zwartvoetkat leeft graag leeft in grasland en semi-woestijn gebieden waaronder droge, open en schaars begroeide gebieden zoals open savanne, graslanden en woestijngebieden zoals de Karoo en Kalahari. De gemiddelde regenval in dit soort gebieden is meestal 100-500 mm. De zwartvoetkat komt slechts voor in drie landen in het zuiden van Afrika, namelijk Botswana, Namibië en Zuid-Afrika.

Hoogte:

• 0-2000 meter.

© IUCN Red List, 2024

Territorium

De omvang van het territorium varieert per regio, afhankelijk van de beschikbare prooien. Voor een kleine kat is het territorium van een zwartvoetkat groot; gemiddeld 8,6–10 km2 voor vrouwtjes wat kan oplopen tot 21,5 km². Voor een mannetje is dit gemiddeld 16,1–21,3 en kan oplopen tot 79,9 km².

De territoria van mannetjes overlappen met die van 1–4 vrouwtjes. Zowel mannetjes als vrouwtjes markeren hun territorium met urine, vooral tijdens de paartijd, en men denkt dat dit een belangrijke rol speelt bij de voortplanting en sociale organisatie.

Gedrag

© A. Sliwa / black-foot cat working group

De zwartvoetkat leeft op de grond en is vooral in de nacht actief. Hij legt dan gemiddeld 8,4 km af op zoek naar voedsel. Dit dier kan ook flinke sprongen maken.

Hij leeft in gebied waar ook dieren zoals de caracal en jakhals leven; dit zijn voedselconcurrenten maar ook vijanden van de zwartvoetkat. Waar deze dieren veelvuldig voorkomen, leven minder zwartvoetkatten.

Overdag wordt de zwartvoetkat slechts zelden gezien, omdat hij rust in rotsspleten of in verlaten holen van springhazen, grondeekhoorns of stekelvarkens. In sommige gebieden gebruiken ze uitgeholde, dode termietenheuvels, wat hen de naam “anthill tiger” heeft opgeleverd.

De aard van het dier wordt beschreven als fel. Het mannetje heeft een uitgesproken luide roep voor een kat van dit formaat.

Voortplanting

© A. Sliwa

Er is nog niet veel bekend over de voortplanting van de zwartvoetkat. De vrouwtjes kunnen met meerdere mannetjes paren en kunnen twee nestjes per jaar krijgen. De vader is niet bij de opvoeding betrokken.

De kittens worden blind geboren en na zo’n zes-acht dagen gaan de oogjes open. Op zo’n vier-vijf weken beginnen ze al met vlees eten. Na zo’n zes weken gaan ze met moeder mee op jacht.

• Nestplaats: de moederkat maakt haar nest meestal in verlaten holen van hazen, onder rotsen en soms ook in verlaten termietenheuvels;
• Draagtijd: 63-68 dagen;
• Geboortetijd: veelal in de winter (onze zomer) tussen september en oktober;
• Aantal jongen: een tot vier kittens (bijna altijd twee);
• Geboortegewicht: 60-90 gram;
• Gespeend: na ongeveer negen weken;
• Volwassen: vanaf vijf maanden zijn de kittens al zelfstandig maar blijven ze veelal nog wel in het territorium van de moeder wonen.

Jacht en dieet

© A. Sliwa

De zwartvoetkat jaagt vooral in de nacht. Hij heeft een uitstekend nachtzicht. Met name in de beschermde gebieden zoals Nationale parken en reservaten, is deze kat ook bij schemering actief. Afhankelijk van het soort prooi worden er verschillende jachttechnieken toegepast. Bij knaagdieren wacht de zwartvoetkat voor de ingang van het hol totdat de bewoners naar buiten komen. Vogels worden bij het opstijgen al springend uit de lucht geplukt. Het is gebruikelijk voor de zwartvoetkat om grotere prooien te vangen en dan later naar het karkas terug te keren.

De zwartvoetkat is een uitstekende jager en wordt daarom ook wel ‘deadliest cat in the world‘ genoemd. Een filmpje van een Zwartvoetkat op jacht is hier te zien. De eetlust van de zwartvoetkat is buitengewoon. Het zijn zeer succesvolle jagers die gemiddeld elke 50 minuten een gewerveld prooidier vangen. Gedurende één nacht eten ze prooien ter grootte van 1/5e van hun eigen lichaamsgewicht. Als hun vangst te groot is om in één keer op te eten, verstoppen ze die en komen ze uren later terug om verder te gaan met eten.

De Zwartvoetkat is wat voedsel betreft bepaald niet kieskeurig; ze voeden zich met ruim veertig verschillende soorten dieren. Het grootste deel van het voedsel bestaat uit knaagdieren en kleine vogels. Daarnaast eet hij ook grote, zachte insecten, spinnen, schorpioenen, kleine slangen en gekko’s.

Status

De Zwartvoetkat is een met uitsterven bedreigde diersoort. Schattingen gaan uit van minder dan 10.000 volwassen dieren. Het dier is dan ook opgenomen op de IUCN Rode lijst van bedreigde soorten.

IUCN Rode Lijst: Vulnerable (kwetsbaar) en afnemend.
CITES Appendix: I. Dit betekent dat er niet in dit dier gehandeld mag worden.

Bedreiging en bescherming

© A. Sliwa / black-foot cat working group

Hoewel de zwartvoetkat voor boeren meestal geen bedreiging vormt, wordt de populatie toch bedreigd door roofdierbeheersing en vergiftiging. De zwartvoetkat kan namelijk terechtkomen in geplaatste vallen of vergiftigd aas eten dat voor andere wilde katten is neergelegd. En omdat de zwartvoetkat zelf geen holen creëert maar holen gebruikt die door andere dieren zijn gemaakt, vormt ook verdwijning van deze andere dieren een bedreiging voor de zwartvoetkat.

Daarnaast komt overbegrazing door vee veel voor waardoor het menu van de zwartvoetkat beperkt wordt. Ook stroperij voor voedsel (bushmeat, van prooidieren of dieren waarvan de zwartvoetkat holen gebruikt), verkeersongelukken en aanvallen van huisdieren zorgen voor dalingen in de populatieaantallen van de zwartvoetkat. Als laatste bedreiging is er ook nog de jacht op zwartvoetkatten door andere roofdieren zoals caracals en jakhalzen.

De zwartvoetkat is ook bijzonder kwetsbaar voor de ziekte AA-amyloïdose. Deze ziekte is aangetroffen bij wilde dieren en is de belangrijkste doodsoorzaak bij dieren in gevangenschap, waardoor fokprogramma’s in gevangenschap vaak mislukken.

De Black-footed Cat Working Group (BFCWG) zet zich in voor de bescherming van dit dier.

Ondersoorten

Vooralsnog geen ondersoorten erkend hoewel hier wel discussie over is. Klik hier voor een overzicht.

Fysieke kenmerken

• Schouderhoogte: ongeveer 17-25 centimeter;
• Lichaamslengte: ongeveer 37-52 centimeter;
• Staartlengte: ongeveer 14-20 centimeter;

De mannetjes zijn groter dan de vrouwtjes.

• Gewicht: mannetjes ongeveer 1,9 – 2,5 kilo, vrouwtjes 1,1-1,5 kilo;
• Levensverwachting: in het wild tenminste acht jaar. In gevangenschap kunnen ze wel zestien jaar worden.

© A. Sliwa / black-foot cat working group

Wil je een spreekbeurt over de zwartvoetkat houden? Klik hier voor ons spreekbeurtmateriaal dat je direct kunt downloaden.

Op YouTube zijn diverse filmpjes te vinden van de zwartvoetkat, waaronder deze.

Laatst bijgewerkt:
juli 2025