Tweedeling

Tot 2017 werden de luipaardkatten die leefden op het vasteland van Azië en op Soendaland, als één soort gezien. De twee zijn soms ook lastig van elkaar te onderscheiden qua uiterlijk. Maar sinds 2017 werden ze opgesplitst in twee soorten omdat bleek dat beide dieren genetisch veel van elkaar verschilden. Er wordt nu erkend de luipaardkat van het vaste land (Prionailurus bengalensis) en de Soendaland luipaardkat (Prionailurus javanensis).

Voor meer informatie over de Soendaland luipaardkat, kun je hier terecht.

Wetenschappelijke naam

Prionailurus bengalensis. 

Uiterlijk

De luipaardkat van het vaste land is ongeveer zo groot als een flinke huiskat maar slanker, met langere poten. Hij weegt gemiddeld drie tot zeven kilo. Vanwege de vlekken op zijn vacht, wordt hij ook wel een miniatuur luipaard genoemd.

• Vacht:
  • Zijn vacht varieert sterk in kleur en tekening, afhankelijk van de regio waar het dier leeft. In de tropen is de vacht oker of geelbruin met een witte onderkant, terwijl in het noordelijke deel van het verspreidingsgebied de dieren vaak een grijsbruine, dikke vacht hebben;
  • De vacht en poten zijn bedekt met zwarte vlekken en strepen. De grootte en vorm hiervan zijn zeer variabel. De vlekken vormen soms lijnen langs de nek en rug. Vandaar dat dit dier ook wel ‘tijgerkat’ wordt genoemd.
• Staart;
  • De staart is ongeveer half zo lang als het lichaam, is gevlekt en heeft ​​soms een paar ringen bij de zwarte punt.

• Kop;
  • De kop is rond en klein met een korte, smalle (vaak witte) snuit;
  • De ogen zijn groot;
  • De kop wordt gemarkeerd met donkere strepen die over zijn voorhoofd naar achteren lopen. Kenmerkend zijn de twee donkere strepen die van de ogen naar de oren lopen – als een soort eyeliner;
  • De oren zijn rond en relatief groot. De achterkant van de oren is zwart met een witte vlek in het midden.

Prionailurus bengalensis euptilurus

Er zijn uiterlijke verschillen die bepaald worden door waar het dier leeft. In het noorden van het leefgebied zijn de luipaardkatten veelal groter en zwaarder. Ook zijn zij donkerder en grijziger gekleurd zoals te zien is op de foto hierboven. Deze luipaardkatten vertonen veel uiterlijke overeenkomsten met de Vissende kat, waaraan de luipaardkat ook verwant is.

Verspreiding en leefgebied

De luipaardkat van het vaste land is bijzonder omdat deze kleine katachtige een uitzonderlijk groot verspreidingsgebied heeft. Het strekt zich uit van het Russische Verre Oosten in het noorden tot Singapore in het zuiden. Dat betekent dat hij leeft in zeer diverse en van elkaar verschillende leefgebieden. Leven nabij menselijke bewoning schijnt voor deze kat geen probleem te vormen, redenen waarom dit dier als een van de weinige katachtigen, niet bedreigd is.

Veel is nog onduidelijk over de aantallen luipaardkatten die in een gebied leven. Er wordt gedacht dat de dichtheid luipaardkatten in een gedegradeerde omgeving hoger is. Dit wordt vermoedelijk veroorzaakt doordat hier meer knaagdieren (prooi) aanwezig zijn.

Gebieden & omgeving:

• Tropische regenwouden tot aan loofbossen met een gematigd klimaat;
• Naald (coniferen) bossen vormen een klein deel van het totale scala aan typen leefgebied;
• Bossen met veel heesterbegroeiing met aansluitende graslanden vormen een minderheid in type leefgebied;
• In het noorden wordt het leefgebied begrensd door sneeuw omdat de luipaardkat een sneeuwlaag van meer dan 10 cm diep vermijdt. Koude steppengraslanden maken geen deel uit van het leefgebied van deze kat en ook in erg droge gebieden komt het dier niet voor. Er zijn enkele waarnemingen in de droge boomloze vlakten van Pakistan;
• Voorkeur voor gebieden waar nieuwe begroeiing weer opkomt zoals gekapte gronden die weer herstellen;
• Landbouwgronden en boomplantages (rubberbomen, palmolie, suikerriet).

Hoogte:

• Over het algemeen tot 4000 meter maar er zijn luipaardkatten op cameratrap vastgelegd in hoger gelegen gebieden. In Nepal bijvoorbeeld werd een luipaardkat vastgelegd op 4474 meter en in China zelfs op 4579 meter hoogte.

Hieronder zie je een kaartje van het verspreidingsgebied van de luipaardkat. De kleuren blauw en groen geven het gebied aan waar de luipaardkat van het vaste land leeft. De kleuren oranje en rood geven het leefgebied van de luipaardkat van Soendaland aan.

Territorium

Er is slechts in een paar gebieden onderzoek gedaan naar het leefgebied en territorium van de luipaardkat van het vaste land. Hieruit komt naar voren dat deze varieerde tussen ongeveer 3 en 13 km². Voor zover bekend zijn er weinig grote verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes in de grootte van leefgebied.

Uit het onderzoek komt ook naar voren dat de luipaardkat tijdens het regenseizoen doorgaans grotere leefgebieden heeft. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de aanwezigheid van prooien.

Gedrag

Over het gedrag van luipaardkatten is nog niet zo veel bekend. Veelal komt wat we over deze kat weten, van cameravallen. En doordat wetenschappers meerdere katten van GPS collar hebben voorzien waardoor ze de dieren konden volgen.

Hierdoor denkt men dat de luipaardkat veelal een solitair dier is. Opmerkelijk is echter dat er wel koppels zijn aangetroffen die samen een ‘echtpaar’ lijken te vormen. De luipaardkat wordt voornamelijk beschreven als actief in de nacht en schemer. Hij kan echter ook overdag actief zijn, waarbij mannetjes overdag actiever zijn dan vrouwtjes.

De luipaardkat gebruikt bossen en ondergroei om te rusten. Hij is een bekwame klimmer en is al rustend in bomen gespot. Deze kat is een uitstekende zwemmer en is dan ook op de vele kleine eilandjes rond het vaste land te vinden.

Luipaardkatten communiceren met behulp van een scala aan geluiden, waaronder miauwen, grommen en sissen. Deze geluiden dienen verschillende doelen, van het aangeven van de gereedheid voor voortplanting tot het aangeven van agressie of stress. Daarnaast is geurmarkering via urine en klierafscheidingen een essentiële vorm van communicatie.

Voortplanting

Over het voortplantingsgedrag van de luipaardkat weten we nog niet veel. Uit gevangenschap is bekend dat de dieren even moeten wennen aan een partner voordat zij willen paren.

In het noordelijke deel van zijn verspreidingsgebied vindt de voortplanting naar verluidt één keer per jaar plaats, tussen februari en maart. In de tropen kan de voortplanting het hele jaar door plaatsvinden. Dat heeft alles te maken met de seizoenen en de aanwezigheid van prooidieren. In het noorden zijn de winters immers koud en is prooi schaars in die tijd.

Na een draagtijd van gemiddeld ​​56-70 dagen, worden 1-4 kittens geboren; meestal zijn dat er 2-3. De moeder verbergt haar kittens veelal op een beschutte plek. Na zo’n 10 dagen gaan de oogjes van de kittens open. Wanneer ze zo’n 3 maanden oud zijn, gaan ze met hun moeder mee op jacht. De kittens zijn na zo’n 12-18 maanden volwassen en moeten dan op zoek naar een eigen territorium.

De luipaardkat is meestal geslachtsrijp rond de leeftijd van 18 maanden, maar soms al na acht maanden.

Jacht en dieet

De luipaardkat jaagt op de grond en in bomen. Ze staan erom bekend zelfs in olieplantages op knaagdieren te jagen. Hij jaagt voornamelijk in de schemering en nachtelijke uren, afhankelijk van de streek en type leefgebied.

De belangrijkste prooien van de luipaardkat zijn knaagdieren zoals ratten en muizen. Het dieet bestaat ook uit jonge hoefdieren, hazen, vogels, reptielen, amfibieën, insecten en vissen. Het hangt veelal af van welke prooi voorhanden is.

Af en toe eet de luipaardkat aas en pluimvee. Dat laatste maakt hem niet populair bij mensen. Er worden dan ook met regelmaat luipaardkatten gedood in dit mens-dier conflict.

Luipaardkat met prooi

Status

• IUCN Rode Lijst: Least concern (niet bedreigd) als soort in het algemeen. Tot 2017 werd de luipaardkat die leeft op het eiland Iriomote (Japan) gezien als critically endangered. Officieel wordt hij nu niet meer zo geclassificeerd op de Rode Lijst.
• CITES Appendix: II.
  Dit betekent dat het om een bedreigde diersoort gaat maar die niet met uitsterven wordt bedreigd. Handel in deze diersoort is gereguleerd toegestaan. De dieren in Bangladesh, India en Thailand staan op CITES Appendix I wat betekent dat er niet in het dier gehandeld mag worden.
•  Geschat aantal: als soort in het algemeen onbekend. In sommige gebieden is duidelijk dat de aantallen laag zijn (schatting in Singapore is bijvoorbeeld 50 luipaardkatten).
  • Tsushimakat: ongeveer 110.
  • Iriomotekat: ongeveer 100-110.

De Iriomotekat wordt officieel niet gezien als ondersoort. Het dier leeft alleen op het Japanse eiland Iriomote en is ernstig bedreigd

Bedreiging

Doordat de luipaardkat zich relatief goed lijkt aan te passen aan gebied dat door mensen wordt aangetast (zoals sojaplantages), kan dit dier zich tot op heden nog goed staande houden. Toch komt ook dit dier steeds meer onder druk te staan door;

• Habitatverlies vooral door soja- en suikerrietplantages . Het leefgebied wordt hierdoor kleiner en populaties kunnen elkaar lastiger bereiken wat gevaarlijk is voor de genenpoel. Steeds vaker worden luipaardkatten aangereden door verkeer. Een afnemend leefgebied zorgt ook voor een toenemend conflict met mensen;
• Illegale handel in dit dier is groot. Lange tijd werd dit dier gedood omdat zijn vacht zeer gewild was. Deze commerciële handel is tegenwoordig sterk verminderd, maar de luipaardkat wordt in het grootste deel van zijn leefgebied nog steeds bejaagd vanwege zijn vacht en vlees of voor de handel in huisdieren. Dit dier wordt door veel mensen als ‘huisdier’ gehouden. Opkomend is de vraag naar zijn lichaamsdelen welke gebruikt worden in sommige traditionele medicijnen. Aan die lichaamsdelen worden genezende krachten toebedicht.

luipaardkat kittens worden vaak aangetroffen in de illegale handel. © Education for Nature vietnam – ENV

Ondersoorten

Er worden op dit moment twee ondersoorten erkend. Omdat het leefgebied van dit dier echter enorm groot is, is het de verwachting dat er meerdere ondersoorten zijn. Hier is simpelweg nog te weinig onderzoek naar gedaan. Klik voor een overzicht voor ondersoorten hier.

Fysieke kenmerken

• Lichaamslengte: gemiddeld 45-65 centimeter;
• Staartlengte: gemiddeld 20-30 centimeter;
• Gewicht: gemiddeld 2-8 kilo.

Mannetjes zijn over het algemeen groter en zwaarder dan de vrouwtjes.

• Levensverwachting: in gevangenschap tot wel 13 jaar, in het wild onbekend.

Zoals eerder al gezegd, komt de luipaardkat in veel gebieden voor. En zijn er daarom soms grote uiterlijke verschillen in de dieren per regio. De dieren die in het noorden leven zoals bijvoorbeeld in Rusland en China, zijn over het algemeen groter en zwaarder.

Wil je een spreekbeurt over de luipaardkat houden? Klik hier voor ons spreekbeurtmateriaal dat je direct kunt downloaden.

Op YouTube kun je filmpjes van de luipaardkat vinden, waaronder deze.

Laatst bijgewerkt:
november 2025